Konu, ‘sanat ve siyaset ilişkisi’ olduğunda akla ilk gelenin neler olduğunun farkındayım. Günümüz toplumunda, hemen her bireyin siyasetin kurtarıcı gücüne inanması, konjöktürü hayatının merkezine oturtmasıyla nasıl bir çıkmazın içerisine yuvarlandığını farketmesinin epey zaman alacağı anlaşılıyor. Temel bir mesele söz konusu edildiğinde hemen siyasi ya da politik argümanların aklımızın tam ortasına yerleşmesi, bu hastalığın derinleşerek bünyelere yerleştiğini gösteriyor. Kısacası çözümsüzlüğü çözüm olarak algılayan bir zihin yapısı oluşmuş durumda malesef…
Bu pencereden bakıldığında, anlatacağımız konu son derece kaotik, karmaşık ve zor bir alan olarak duruyor. “Sanatçı siyasetle uğraşmalı mı, uğraşmamalı mı; düzene muhalif mi olmalı, iktidarı desteklemeli mi, destekleyecekse bunun sınırı nedir?” türünden soruları cevaplamak en az konunun karmaşıklığı kadar bir birine geçmiş çözümsüz halkalar gibi…
“Sanat sanat için mi, sanat toplum için mi?” tartışmalarının temel nedenlerinden biri de bu karmaşıklığın doğurduğu kaotik ortamdır. Zira bir sanatçı ait olduğu toplum yararına eser üretemiyorsa kendisinin var olamayacağını, eserinin bir değer ifade etmeyeceğini düşünür. Bir kaygının eseridir bu. Aslında bu düşünceyi oluşturan neden, sanatçının açlık imtihanından faydalanan kapitalizmin, bir bakıma onu kendi çarklarının işlemesi doğrultusunda eser üretmek zorunda bırakması olarak tezahür eder. Zira eser satılmazsa sanatçı için zor bir süreç başlamış demektir. Her yanı kamufle edilmiş bu sinsi tuzağa düşenler zaten bir zaman sonra sığlaşmakta ve kaybolmaktadır.
Kaygılar ve kavgalar çeşitlendirilebilir ama, bizde genellikle sanatçının muhalif olması gerektiği olgusu hakimdir. Bu ‘tını’ bize daha tanıdık geliyor nedense. Sanatçı muhalif olmaz da, iktidar lehine duruş göterirse, bu alanda doyuma ulaşacağından eser üretemeyeceği düşünülür, ya da kaba tabirle ‘yağdanlık’ durumuna düşme tehlikesiyle yüzleşir.
Elbette ki her sanatçı bir insandır ve insan olması hasebiyle inandığı dünya görüşü vardır. Üreteceği eserlerin de bu paralelde olması doğal bir durumdur. İşte burada gerçek bir yetkinlik kendini gösterir. Olay şudur; sanat düşlerin, hayallerin, özlemlerin, kimi zaman yazıyla, kimi zaman bir yapıyla ya da başka bir nesneyle somutlaşması sonucu görünür hale gelmesidir. Mesela genç bir delikanlının şiir yazması, henüz ulaşamadığı aşkı içindir. Bu delikanlı ulaşılamayana özlemini satırlarla görünür kılmaktadır. Eğer ulaştığında da şiire devam edebiliyorsa işte o şairdir, yani sanatçıdır.
Yine bir roman yazarı, kişileştirdiği bir karakterin mutsuzluğunu anlatmak için “Şu kişi çok mutsuzdu.” diyorsa, göstermiyor, anlatıyordur. Oysa yazar onun mutsuz olduğunu anlatmamalı, yapacağı betimlemelerle bize duyumsatmalıdır. Kısacası onun mutsuz olduğunu biz çıkarmalıyız. İşte o zaman yapılan şey sanat olmakta, diğer türlü kuru bir sözden ileri gitmemektedir.
Daha net bir ifadeyle söylersek; sanatçı ürettiği eserinde yapmak istediğini sözle söylememeli, bunu eserine yükleyeceği duygularla söyletmelidir. Söz söylemek, sanatta pişmiş aşa su ilave etmek olarak tanımlanabilir.
Çarpıcı bir örnek zikredelim;
Mel Gibson’ın Hz. İsa’nın çarmıha gerilişini anlattığı “Tutku” filmi, ABD’deki Yahudi film dağıtıcılarının morelini bozmuş, bu anlamda epey bir etki yapmıştı.
Lakin aynı Mel Gibson, “Dünyadaki bütün savaşları Yahudiler çıkarıyor.” dediği için Yahudi lobisinin işini kolaylaştırdı, elini güçlendirdi ve sanatı ikinci planda kalırken, kendisi müthiş bir hışıma uğradı. Burada Mel Gibson’a tepki, ortaya koyduğu sanatından (filminden) dolayı değil, söylediği sözden ötürü idi. Eğer söz söylemeseydi, Yahudi lobisi kahırdan ve çaresizlikten ölebilirdi.
Sanatçılar genellikle eserlerinde dile getirdikleri siyasi fikirleri, ya da başka meramlarını sözleriyle de tekrarlıyorlar. Halbuki buna gerek yoktur. Tüm yaşananlar gösteriyor ki, gerçek sanatçılar sözle değil, sanatlarıyla konuşmuşlar ve böyle ölümsüzleşmişlerdir.
Son söz olarak, siyasetin sanat üzerindeki baskısına değinmekte yarar vardır.
Malum siyaset konjöktüreldir, güce dayanır ve geçicidir. Sanat ise zaman ve mekanı aşan bir güce sahiptir. Geçici bir gücü kullanarak, evrensel olanı baskı altına almaya kalkmak milletlerin geleceğine ipotek koymakla aynı anlama gelir.. Sanat ve sanatçı özgür olmalıdır. Eserleri en uç bile olsa sınırlandırılmamalı, onlardan düzene tabi olmaları istenmemelidir. Daha ötesi sabır gösterilmelidir. Ürettiği eserde bir anormallik var ise toplumun değer yargıları zaten zaman süreç içerisinde onu dışlayacak ve zeminin dışına itecektir.
Sanatçı özgün bir kişiliktir, az bulunur, zor elde edilir. Küstüm çiçeğine benzer, dokunursanız bir daha zor açtırırsınız.
Selam ve muhabbetle…
